Hayvanlardan İnsanlara Geçebilen Hastalıklar (Zoonoz)

Hayvanlardan insanlara geçebilen hastalıklara zoonoz hastalıklar adı verilir. Bu hastalıklara: Bakteriler, Mantarlar, Viruslar, Protozoalar ve Helmintler sebebiyet verir.

Önemli zoonoz hastalıklar: Kuduz, Echinococcosis (Echinococcus granulosus), Tuberculosis, Brucellosis, Listeriosis, Leptospirosis, Sığırların süngerimsi beyin hastalığı (BSE), Anthrax (Şarbon), Taenia saginata-cysticercus bovis, Salmonellosis, Leichmaniasis, Toxoplasmosis’dir.

Etken: Prion adı verilen dejenere olmuş proteinlerdir.İnsanlara bulaşma enfekte hayvan etinin yenilmesi veya prion bulaşmış enfekte dokuların insan vücuduna direkt temasıyla olmaktadır. Beyin dokusu süngerimsi bir hal alır.Tedavisi yoktur.

Korunma Yöntemi: Enfekte hayvanların imhası ve tüketilmemesi gerekmektedir.

Etken: Rabdovirus ailesinden bir virustur. Tüm sıcak kanlı hayvanlarda görülen,öldürücü bir hastalıktır.Hastalığın kuluçka süresi ortalama 3-8 haftadır fakat ısırık yerine göre daha kısa veya uzun olabilir.İnsanlara bulaşma, kuduz hayvanın ısırması, konjunctiva ve mukozalara temas ve açık yaralara salyanın teması ile olur.Ölüm, son safhada solunum sistemi kaslarının felç olması ile olur.

Korunma Yöntemi: Özellikle kedi,köpek gibi evcil hayvanların yıllık olarak aşılanması.Isırılan insanların biran evvel sağlık kurum ve kuruluşlarına başvurarak kuduz aşısı yaptırmaları gerekir.Isıran hayvan kuduz yönünden değerlendirilmek üzere karantinaya alınır.

Etken: Erginleri köpek bağırsağında yaşayan Echinococcus granulosus adlı parazitin larvalarıdır.Bir çeşit tenyadır ve arakonakçıları otçul hayvanlarla beraber insanlarda olabilir.Başta karaciğer ve akciğer olmak üzere tüm organlarda kist hidatik meydana getirir.Ergin halkalarından dışkıya dağılan binlerce yumurta köpeğin pisliği ile sebzelere, ya da doğrudan insanlara bulaşabilir.

 

Korunma Yöntemi: Kedi ve köpeklerin uygun antelmentik ilaçlarla düzenli olarak ilaçlanması , sebzelerin çok iyi bir şekilde yıkandıktan sonra tüketilmesi, Konak-Arakonak ilişkisinin kırılması için ot yiyen hayvanların köpek dışkısı ile bulaşık yerlerde otlatılmaması ve enfekte iç organların gömülerek imha edilmesi gerekmektedir.

Etken: Leptospira canicola ve Leptospira icterhaemorrhagiae adlı bakterilerdir.İnsanlara bulaşma enfekte idrarla temas, kirli su ve gıdaları tüketmek ve temasla olur.İnsanlarda, sarılık,böbrek fonksiyon bozuklukları,deri dökülmeleri ve konjonktivite sebeiyet verir.

Korunma Yöntemi: Evcil ve çiftlik hayvanların düzenli aşılaması yapılmalıdır.Enfekte idrar ile temastan kaçınılmalı, idrarla bulaşık yerler dezenfekte edilmeli, hasta hayvan ile temas edenler mutlaka eldiven giymelidir. Hasta hayvanın idrarı dışında kan ve enfekte dokularının da hastalık kaynağı olduğu unutulmamalıdır. Hastalığın ilaçlar ile tedavisi mümkündür.  

Etken: Leichmania donovani adlı protozoadır. İnsan ve köpeklerde görülür.Deride ve iç organlarda görülen, iki şekilde oluşabilir.Hastalığın taşıyıcısı Phlebotomus türü sokucu sineklerdir (kan emici dişi kum sineği-tatarcık-yakarca). İnsanlarda Kala-Azar ve Şark Çıbanı olarak bilinen hastalıkları oluşturur.Klinik olarak deri lezyonları, kepeklenme, tüy dökülmesi, ülserler, nodüller, burunda erozyon ve kanamalar, tırnak deformasyonları, halsizlik, gözlerde kızarıklık, kaslarda atrofi, mide-barsak problemlerine sebep olur.

Korunma Yöntemi: Laboratuar testleri veya hızlı saha testleri ile tanı konulabilir. Tedavisi mümkündür.

Etken: Toxoplasma gondii adı verilen bir protozoadır.Bulaşma iyi pişmemiş yada çiğ et tüketme,kedi dışkısı yada dışkı ile kontamine kum-toprakla temas veya kan nakli ile olur.

İnsanlarda bazen belirti görülmeyebilir. Başlıca belirtileri, göz problemleri (retina yangısı), kas ağrıları, boğaz ağrısı, lenf bezlerinde şişlik, ateş, mental bozukluklar, titremeler, hidrosefali ve hamile kadınlarda bebeğe plasental olarak geçip düşüklere sebep olabilir.

Korunma Yöntemi:Kedi dışkısıyla temastan kaçınılmalı. Kedi kumları temizlenirken eldiven giyilmeli.Çocuklar kedinin pislediği yerlerden uzak tutulmalı.İyi pişmemiş veya çiğ koyun ya da av hayvanı etleri yenmemelidir.Eller mutlaka su ve sabunla iyice yıkanmalıdır.Dondurma, tuzlama, dumanlama gibi yöntemlerin etteki kistleri yok etmeyeceği bilinerek, etler iyice pişirilmelidir. (İç sıcaklığı 70°C olan pişirme işleminin en az 15-30 dakika sürmesi gerekir).

Etken: Basillus anthracis adlı bakteridir.Tüm memeli hayvanlarda görülebilir ve bulaşıcıdır.Bakteri sporları doğada uzun yıllar canlılığını koruyabilir. Barsak,Akciğer ve Deri formları vardır.İnsanlara bulaşma iyi pişmemiş ve çiğ etlerin tüketilmesi, etkenin solunması ve enfekte kan,doku ve sıvılara temas sonucu derideki yara, sıyrık ve çiziklerden etkenin vücuda girmesi ile oluşur.Ölen hayvanların dalağı normal çok büyük olup çamur kıvamındadır.Doğal deliklerden kan gelmesi ve pıhtılaşmaması ile kadavranın sertleşmemesi hastalık için tipiktir.

Korunma Yöntemi: Antrakstan ölmüş hayvanlar yakılmalı veya enaz 2 metre derine gömülüp üzerine bol sönmemiş kireç atılmalıdır.Hastalığın çıktığı meralar hayvanlara kapatılmalı, hastalar ayrılmalı, sağlamlar aşılanmalıdır.Tüm ahır malzemesi dezenfekte edilmelidir.Koruyucu aşılama antrakslı bölgelerde hastalık çıkmadan önce ilkbaharda uygulanır.Hayvansal ürünler (yün, kıl, deri vb.) uygun yöntemlerle sterilize edilir yada imha edilir.

Etken: Mycobacterium tuberculosis, M.bovis ve M.avium’dur.Bulaşma anneden yavruya göbek kordonu ile, enfekte sütlerin çiğ tüketilmesi, havadaki mikropların solunması, testislere yerleşmiş tüberküloz vakalarında çiftleşme yoluyla, kesilen hasta hayvanların etlerine temas, nadirende deri yoluyla olur.Organlarda nodüler yapılar oluşumuna sebep olup fonksiyon bozukluğu yapar.Kronik ve ölümcül bir hastalıktır.

Korunma Yöntemi: Hasta hayvanların tespit edilip, şartlı olarak kesime sevk edilmeleri gerekmektedir.Enfekte hayvan ile temastan kaçınılmalı,çiğ yada az pişmiş et ile çiğ süt tüketiminden kaçınılmalıdır.

Etken: Brucella abortus (sığır), B. ovis (koyun), B. melitensis (keçi), B. canis (köpek), B.suis (domuz) adlı bakterilerdir.İnsanlara en yaygın bulaşma yolu çiğ süt ve çiğ sütten yapılmış ürünlerin (taze peynir,krema,tereyağ,dondurma) tüketilmesiyle olur.Bunun yanında atık yavru, rahim akıntıları, enfekte dışkı ve enfekte hayvan dokularına temas ile de bulaşma olur.İnsanlarda klinik olarak aralıklı veya düzensiz ateş, kas ve iskelet sistemi ağrıları,eklem ağrıları,yorgunluk gibi semptomlar görülür.Tedavisi mümkündür.

Korunma Yöntemi: Çiftlik hayvanları aşılanarak korunabilir.Enfekte hayvanlar tespit edilerek sürüden uzaklaştırılır.Enfekte hayvanlar ve dokuları,atık yavrular,rahim suları ile temastan kaçınılmalı,eldiven kullanımı alışkanlık haline getirilmelidir.Çiğ süt ve çiğ sütten yapılmış ürünler tüketilmemelidir.

Etken: Taenia sagginata adlı parazittir.Bulaşma,sığır kaslarına yerleşmiş, parazitin kist formu olan Cysticercus bovis’in az pişmiş yada çiğ etlerle yenilmesiyle olur.Kistler ince barsakta açılarak olgun formlarına dönüşürler ve dışkı ile yumurtalar etrafa asaçılır.Klinik olarak karın üst bölgesinde ağrı, ishal, bulantı, kilo kaybı görülebilir.

Korunma Yöntemi: Çiğ yada az pişmiş et tüketiminden kaçınılmalı,tuvaletten sonra el yıkama alışkanlığı edilinilmeli ve hijyen kurallarına uyulmalıdır.Tedavisi mümkündür.

Etken: Listeria monocytogenes adlı bakteridir. Evcil hayvanlarda düşük, ölü doğum , mastit, santral sinir sistemi bozukluklarına sebep olur. Sıklıkla toprak ve suda bulunur. Enfeksiyon insanlara kontamine olmuş gıdaların yenmesiyle bulaşır.Hamilelik esnasında hastalığa maruz kalma; düşük, ölü doğum, erken doğumlara sebep olabilir. Klinik olarak ateş ve kas ağrıları,baş ağrısı, bilinç bulanıklığı, denge kaybı ve kasılmalar şeklinde semptomlar görülebilir. Bağışıklık sistemi düşük kişilerde; septisemi ve menenjit tabloları şekillenir.

Korunma Yöntemi: Enfekte hayvanların tedavisi yapılmalıdır.Çiğ yada az pişirilmiş et ve et ürünleri, sebzeler ile pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri tüketilmemelidir.Tedavisi mümkündür.

Etken: Salmonella türlerine ait bakterilerdir. İnsanlara bulaşma; enfekte hayvanlardan elde edilmiş et,süt ve yumurta gibi hayvansal ürünlerin çiğ yada az pişmiş şekilde tüketilmesi ile olur. Klinik olarak ishal en önemli belirtidir. Baş ağrısı, karın ağrısı, kusma, bulantı ve yüksek ateş olabilir. Hafif gıda zehirlenmesinden ölümcül enfeksiyona kadar değişen tabloda hastalığa sebep olabilir.

Korunma Yöntemi: Hayvansal ürünlerin tam pişmiş olarak tüketilmesi gerekmektedir.